► ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ!

Από απεργιακή κινητοποίηση των σιδηροδρομικών στη Ναντ τον περασμένο Απρίλη όταν έκαψαν ομοίωμα του Μακρόν. Φωτό SIPA USA/PA.

Ένα από τα πανό στη σημερινή πορεία. Φωτό 902.gr

Πριν 10 χρόνια, στις 15 Σεπτέμβρη 2008, ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση όταν η αμερικανική τράπεζα επενδύσεων Λίμαν Μπράδερς ανακοίνωσε χρεοκοπία. Ακολούθησε πανικός στις ιμπεριαλιστικές πρωτεύουσες καθώς τα χρηματιστήρια βούτηξαν στο χάος και όλο το τραπεζικό σύστημα του καπιταλισμού κατέρρεε.

Την απόλυτη κατάρρευση απεσόβησαν οι κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες σε ΕΠΑ, Βρετανία, Ευρώπη και Ιαπωνία που παρέδωσαν χρήματα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων στις χρεοκοπημένες τράπεζες με τη λεγόμενη Ποσοτική Χαλάρωση (QE) μηδέν επιτοκίων!

Αυτά τα χρήματα ήταν πλασματικά ποσά, χωρίς κανένα αντίκρισμα σε χρυσάφι ή άλλες αντικειμενικές αξίες, που διοχετεύτηκαν ηλεκτρονικά στις τράπεζες.

Η χρεοκοπία της Λίμαν Μπράδερς οφείλονταν στο γεγονός ότι είχε δώσει δάνεια αξίας δεκάδες φορές μεγαλύτερα από τα κεφάλαια της. Καθώς αυτοί που είχαν δανειστεί από την τράπεζα δεν μπορούσαν να τα αποπληρώνουν, η Λίμαν Μπράδερς δεν μπορούσε – με τη σειρά της – να αποπληρώνει τα δάνεια που είχε πάρει από την κεντρική τράπεζα των ΕΠΑ (Φεντ).

Η Φεντ αρνήθηκε περαιτέρω δάνεια στη Λίμαν Μπράδερς και αυτή βάρεσε κανόνι. Ακολούθησαν μαζικές καταρρεύσεις τραπεζών σε ΕΠΑ, Βρετανία και ΕΕ, αλλά και χρεοκοπίες των αδύνατων κρίκων του καπιταλιστικού συστήματος όπως η Ελλάδα.

Το καπιταλιστικό σύστημα επιβίωσε – με βοήθεια από τη σοσιαλδημοκρατία και τους αριστερούς που αρνήθηκαν την ανατροπή του – αλλά έχει αποδειχτεί ανίκανο να ξεπεράσει και να υπερβεί την οικονομική κρίση. Τα κολοσσιαία ποσά πλασματικού χρήματος που έδωσαν οι κεντρικές τράπεζες στις χρεοκοπημένες τράπεζες και κράτη (με την Ποσοτική Χαλάρωση), προστέθηκαν στα κολοσσιαία πλασματικά ποσά κρέντιτ («πίστη», δάνεια, ομόλογα κλπ) που είχαν κυκλοφορήσει μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά την κρίση των αρχών της δεκαετίας του 1970.

Αυτή είναι η διαβόητη «φούσκα» του καπιταλισμού, ποσά (ομόλογα, μετοχές, κ.α.) χωρίς καμιά αξία που μοστράρονται ως «κεφάλαια» από τράπεζες και επιχειρήσεις!

Από τη συνάντηση G7 στο Κεμπέκ του Καναδά την προηγούμενη Παρακσευή και Σαββάτο. Η Μέρκελ συζητά με τον Τραμπ. Φωτό Toronto Star / Γερμανική Κυβέρνηση.

Από τις επιθέσεις των μισητών CRS (γαλικών ΜΑΤ) ενάντια σε απεργούς και διαδηλωτές την περασμένη Τρίτη στο Παρίσι. Τα συνδικάτα του δημόσιου τομέ είχαν κηρύξει απεργία ενάντια στα σχέδια του Μακρόν μαζικών απολύσεων 120.000 εργαζομένων μέχρι το 2022 και ιδιωτικοποιήσεων. Φωτό ΑΡΑ.

Πρέπει όμως να κατανοηθεί ότι η κρίση του καπιταλιστικού συστήματος δεν είναι ούτε κυκλική και παροδική, ούτε ήρθε από το πουθενά. Η σημερινή οικονομική κρίση είναι αποτέλεσμα της ιστορικής κρίσης του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού, της θανάσιμης αγωνίας του καπιταλιστικού συστήματος.

Η κρίση του συστήματος οφείλεται πρώτα-πρώτα στο νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους των καπιταλιστών που διατύπωσε ο Καρλ Μαρξ στο Κεφάλαιο.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-18) δεν έλυσε αυτή την κεντρική αντίφαση του καπιταλισμού, αντίθετα οδήγησε στη Ρωσική και στη Γερμανική Επανάσταση (1917-18), και δέκα χρόνια αργότερα στο κραχ της Γουόλ Στριτ (1929).

Με τη σειρά της εκείνη η κατάρρευση του 1929 οδήγησε στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στα φασιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και στις ατομικές βόμβες της «αμερικανικής δημοκρατίας». Έτσι «λύνουν» τις κρίσεις οι καπιταλιστές!

Στις συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς (1944), όταν οι ΕΠΑ τύπωσαν δισεκατομμύρια δολάρια για να ορθοποδήσει η οικονομία και να επιβιώσει το σύστημα από τους αγώνες της εργατικής τάξης (που προδόθηκαν από το Σταλινισμό), έβαλε ταφόπλακα η λεγόμενη πετρελαϊκή κρίση των αρχών της δεκαετίας του 1970, που οδήγησε στην ανατροπή των διχτατοριών σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, στην τρομερή ήττα των ΕΠΑ στο Βιέτ-Ναμ, αλλά και στο βάρβαρο καθεστώς του Πινοσέτ στη Χιλή.

Από τις μαζικές διαδηλώσεις της νεολαίας το καλοκαίρι 2013 στην Άγκυρα ενάντια στη βία και στην καταπίεση του καθεστώτος Ερτογάν. Οι κινητοποιήσεις είχαν φτάσει σε επίπεδο εξέγερσης στις μεγάλες πόλεις. Φωτό Adem Allan. AFP.

Διαδηλωτές ανεμίζουν σημαίες της Παλαιστίνης πάνω στις κλούβες των ΜΑΤ μπροστά στη σιονιστική πρεσβεία. Φωτό Ε.Α.

Οι καπιταλιστές δεν μπορούν να επιλύσουν αυτή την ιστορική κρίση του συστήματος τους. Συνεχώς «τυπώνουν» πλασματικό χρήμα με τα προγράμματα Ποσοτικής Χαλάρωσης (QE) για να επιβιώσουν τράπεζες και κυβερνήσεις και η «φούσκα» έχει πάρει εξωφρενικές διαστάσεις.

Το 2008, την παραμονή της κατάρρευσης της Λίμαν Μπράδερς που οδήγησε στο παγκόσμιο τραπεζικό κραχ, το παγκόσμιο χρέος ήταν 179% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η Ετήσια Έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS, Μπάσλ Ελβετίας) τον περασμένο Ιούνη προειδοποίησε ότι το παγκόσμιο χρέος (τώρα 217% του παγκόσμιου ΑΕΠ), έχει φτάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο ώστε δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί ένα κραχ επικών διαστάσεων! 

Η BIS προειδοποίησε ότι ο εμπορικός πόλεμος απειλεί να αποδιοργανώσει το παγκόσμιο εμπόριο και να γίνει παράγοντας νέου κραχ. Αλλά για τον Τραμπ και την κυρίαρχη τάξη στις ΕΠΑ το ζήτημα είναι να επιβιώσουν αυτοί σε βάρος όλων των άλλων, όλου του κόσμου!

Για να προφτάσουν μια ανεξέλεγχτη έκρηξη της «φούσκας», οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις και τραπεζίτες προχωρούν, πολύ αργά όμως λόγω φόβου, στον τερματισμό της ποσοτικής χαλάρωσης και στην αύξηση των τραπεζικών επιτοκίων.

Αυτά τα μέτρα σχεδόν αμέσως έστειλαν στην οικονομική κατάρρευση την Αργεντινή, Τουρκία και Μεξικό, χώρες που δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα τεράστια δάνεια τους με τα νέα αυξημένα επιτόκια της Φεντ!

Καθώς η εργατική τάξη σ’ όλο τον κόσμο έχει ξεσηκωθεί ενάντια στη βάρβαρη λιτότητα, το κραχ της «φούσκας» έρχεται πιο κοντά.

Οι ιμπεριαλιστές έχουν αρχίσει απο καιρό βάρβαρο ταξικό πόλεμο ενάντια στην εργατική τάξη και νεολαία και πολέμους σε Μέση Ανατολή, Αφρική κια Ασία.

Η επίλυση της κρίσης και η επιβίωση της ανθρωπότητας επαφίεται στην ανατροπή του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος.

Η σημερινή επαναστατική περίοδος απαιτεί τη δημιουργία επαναστατικών κομμάτων της Τέταρτης Διεθνούς για να οδηγήσουν τις εξεγέρσεις, για τη μετάβαση τής κοινωνίας από τη βαρβαρότητα των μνημονιακών κοινοβουλευτικών διχτατοριών «έκτακτης ανάγκης» και ρατσισμού του χρεοκοπημένου καπιταλισμού, στη σχεδιασμένη οικονομία του σοσιαλισμού με τη νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. –

«Ένα φάντασμα στοιχειώνει την Ευρώπη – το φάντασμα του κομουνισμού».

(Η πρώτη φράση στο Κομουνιστικό Μανιφέστο)

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του καπιταλισμού, που ξέσπασε το 2008, έχει οδηγήσει τις κυρίαρχες τάξεις σε μετωπική επίθεση στους εργαζόμενους, αγρότες, νεολαία και μικροαστούς.

Η ιμπεριαλιστική Ευρωπαϊκή Ένωση με μνημόνια λιτότητας και διχτατορικά μέτρα προσπαθεί να κρατήσει ζωντανές τις τράπεζες και το καπιταλιστικό σύστημα.

Αυτή η αντεπανάσταση έχει δημιουργήσει σ’ όλη την Ευρώπη κινήματα επαναστατικής αντίστασης στα σχέδια των Βρυξελών. Αλλά έχει επίσης αναπτύξει ακροδεξιά και ρατσιστικά κινήματα, καθώς τα αριστερά, πρώην κομουνιστικά, και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πέρασαν στην πλευρά της αντίδρασης, της ΕΕ, του ευρό και του ΝΑΤΟ.

Η κρίση ηγεσίας της εργατικής ταξης μπορεί να επιλυθεί με τη συγκρότηση μαζικών επαναστατικών μαρξιστικών κομμάτων της 4ης Διεθνούς σ’ όλη την Ευρώπη για να καθοδηγήσουν τους εργαζομένους στη σοσιαλσιτική επανάσταση.

Το 2018, 170 χρόνια από την έκδοση του Κομουνιστικού Μανιφέστου (Φλεβάρης 1848), η ευρωπαϊκή εργατική τάξη και η νεολαία καλούνται να συνεχίσουν την παγκόσμια επανάσταση που ξεκίνησε το 1917 στη Ρωσία από το Μπολσεβίκικο Κόμμα, και να ανατρέψουν την ΕΕ και τον καπιταλισμό, να προχωρήσουν στα Ενωμένα Σοσιαλιστικά Κράτη της Ευρώπης.

“Η Εξέγερση” πίνακας του Ονορέ Ντομιέ (34×44 εκ.) 1848.

► ΚΟΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ

Στις 21 Φλεβάρη 1848 δημοσιεύτηκε στα γερμανικά στο Λονδίνο το Μανιφέστο του Κομουνιστικού Κόμματος που έγραψαν οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς μετά από εντολή τής (παράνομης) διεθνούς Ένωσης Κομουνιστών στο συνέδριο της στο Λονδίνο το Νοέμβρη 1847. Το Κομουνιστικό Μανιφέστο, ο τίτλος που χρησιμοποιούμε σήμερα, αναφέρει ως εκδότες τον «Επιμορφωτικό Σύλλογο για τους Εργάτες» που είχε ιδρύσει για νόμιμη δράση η Ένωση Κομουνιστών. Στ’ αγγλικά κυκλοφόρησε το 1850.

Στον Πρόλογο της γερμανικής έκδοσης του 1872, ένα χρόνο μετά την Κομούνα του Παρισιού, οι Μαρξ και Ένγκελς σημείωσαν ότι μερικά σημεία του Μανιφέστου ήταν ξεπερασμένα από τις ιστορικές εξελίξεις. Όμως αποτελούσε πια ιστορικό ντοκουμέντο «που δεν είχαν δικαίωμα να αλλάξουν». Πίστευαν ότι θα μπορούσε να γραφτεί μια Εισαγωγή που θα κάλυπτε την περιοδο 1847-1872.  

Στα οδοφράγματα του 1848.

► ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1848

Λίγες μέρες μετά την έκδοση του Κομουνιστικού Μανιφέστου, στις 24 Φλεβάρη1848 ξέσπασε στο Παρίσι επανάσταση που ανέτρεψε τη γαλική καπιταλιστική μοναρχία.

Η επανάσταση εξαπλώθηκε σ’ όλη την Ευρώπη. Η εργατική τάξη στο Παρίσι, και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και εργατουπόλεις, πρωτοστάτησε στην ανατροπή των φεουδαρχικών καθεστώτων (Βερολίνο, Βιένη, Μιλάνο, Βαρσοβία κ.α.) σε συμμαχία με τους δημοκράτες αστούς και διανοούμενους.

Η επανάσταση είχε αντίχτυπο και στην Ελλάδα (Τάσος Βουρνάς Το Ελληνικό 1848, εκδόσεις αφοί Τολίδη, Αθήνα 1983).

Ο Κάρλ Μαρξ συμμετείχε στην επανάσταση στο Παρίσι όπου σχηματίστηκε η ηγεσία των περιορισμένων δυνάμεων της Ένωσης Κομουνιστών με σκοπό επαναστατική δράση στη Γερμανία. Η ηγεσία περιλάμβανε τους Μαρξ, Ένγκελς, Βολφ, Μπάουερ, Μολ και Σάπερ, και ανακοίνωσε 17 αιτήματα «του Κομουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία υπέρ του γερμανικού προλεταριάτου, των μικροαστών και της αγροτιάς». Τα αιτήματα περιλάμβαναν την εγκαθίδρυση δημοκρατίας, την εθνικοποίηση των τσιφλικιών και των ορυχείων, τον εξοπλισμό των εργαζομένων και αγροτών, την καθολική εκπαίδευση από το κράτος, κ.α.

Την 1 Ιούνη 1848 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο του καθημερινού «οργάνου της δημοκρατίας» Νέα Εφημερίδα Ρηνανίας στην εργατούπολη Κολονία με διευθυντή τον Μαρξ. Ο Ένγκελς έγραφε άρθρα από τα επαναστατικά μέτωπα (Ουγγαρία, Αυστρία κ.α.). Στη διάρκεια της Επανάστασης του 1848-9 ο Ένγκελς πήρε μέρος σε πολλές μάχες στη νότια Γερμανία. (Καρλ Μαρξ, Φραντς Μέρινγκ, Βερολίνο 1918)

Οι οπλισμένοι αντιπρόσωποι των εργαζομένων του Παρισιού απαιτούν την άμεση ανακήρυξη της Δημοκρατίας.

Μελέτες για την Επανάσταση 1848:

Γερμανία: Επανάσταση και Αντεπανάσταση, Φρίντριχ Ένγκελς (με συνεργασία του Καρλ Μαρξ) 1850-52

Η 18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, Κάρλ Μάρξ 1852

Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλία 1848-1850, Καρλ Μάρξ 1850

«Οι κομουνιστές απαξιώνουν να κρύβουν τις απόψεις και τους στόχους τους. Δηλώνουν ανοιχτά ότι οι σκοποί τους μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τη βίαιη ανατροπή όλων των σημερινών κοινωνικών συνθηκών.

Ας τρέμουν οι κυρίαρχες τάξεις την κομουνιστική επανάσταση. Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν παρά τις αλυσίδες τους. Έχουν να κερδίσουν ένα κόσμο. Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!»

(Η τελευταία παράγραφος στο Κομουνιστικό Μανιφέστο) –

Καρλ Μαρξ «Το Κεφάλαιο – κριτική της πολιτικής οικονομίας», (τόμος πρώτος) μόλις κυκλοφόρησε σε νέα ελληνική μετάφραση του Θανάση Γκιούρα από τις εκδόσεις ΚΨΜ.

Ο τόμος αποτελεί μετάφραση από τα γερμανικά της τρίτης έκδοσης του 1883 επιμελημένη από τον Μαρξ, σε συνεργασία με την διεθνή έκδοση των Απάντων των Μαρξ και Ένγκελς (MEGA).

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός καθώς ο τόμος κυκλοφορεί στη σημερινή περίοδο της τερματικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος.

Καρλ Μαρξ (1818-1883) την περίοδο δημοσίευσης της πρώτης έκδοσης του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου (Αμβούργο 1867)

Οι εκδόσεις ΚΨΜ αναφέρουν:

“Στον τόμο περιλαμβάνονται ως ξεχωριστή ενότητα σημαντικά παραρτήματα.

Παραρτήματα του τόμου

Εκτός από το κυρίως κείμενο του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, η έκδοση περιλαμβάνει σε μια σειρά 5 Παραρτημάτων περαιτέρω κείμενα (μεταφρασμένα όλα εξαρχής ή για πρώτη φορά στα ελληνικά), που στοιχειοθετούν μια εις βάθος κατανόηση του μαρξικού έργου:

α) Το πρώτο κεφάλαιο από την αναφερθείσα πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου, με τίτλο «Εμπόρευμα και χρήμα», καθώς και το Παράρτημα της ίδιας έκδοσης με τίτλο «Η αξιακή μορφή», όπου αναπτύσσεται για πρώτη φορά διεξοδικά η θεωρία της εμπορευματικής αξίας. Μόλις το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έγινε σταδιακά σαφής από την έρευνα η διαφορά της ανάπτυξης της αξιακής μορφής στην πρώτη έκδοση από τις υπόλοιπες εκδόσεις, με τρόπο που ανοίγει ένα πλούσιο πεδίο ερωτημάτων για την εννοιολογική δομή του Κεφαλαίου. 

β) τις χειρόγραφες σημειώσεις του Marx για τις διορθώσεις  και αναδιατυπώσεις της δεύτερης έκδοσης (1872), οι οποίες συντάσσονται την περίοδο Δεκέμβριος 1871-Ιανουάριος 1872. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1987, και επιτρέπει μια προσέγγιση στον τρόπο εργασίας του Marx, ο οποίος δύσκολα βρίσκει το αντίστοιχό του σε παλαιότερες ερευνητικές απόπειρες. Ιδιαίτερα ο προσδιορισμός της έννοιας της αξίας, ο τρόπος ανάπτυξής της και η επακριβής διατύπωση του αντίστοιχου δυναμικού περιεχομένου είναι αυτά που αποτελούν το κύριο μέλημα του Marx σ’ αυτή την επεξεργασία, πέρα από τις όποιες υφολογικές παρεμβάσεις. Η δημοσίευση αυτών των σημειώσεων θέτει τον Έλληνα αναγνώστη σε προνομιακή θέση παγκοσμίως αναφορικά με την ανάλυση και την κατανόηση της μαρξικής θεωρίας της αξίας. 

γ) ένα πλήθος διατυπώσεων και παραθεμάτων από τη γαλλική έκδοση (1875), οι οποίες δεν συμπεριλήφθηκαν σε καμία άλλη έκδοση, αλλά διασαφηνίζουν πολλές πλευρές της μαρξικής επιχειρηματολογίας. Με την ευκαιρία της γαλλικής έκδοσης, ενός εγχειρήματος με σαφές πολιτικό πρόσημο μεταξύ άλλων, ο Marx προέβη σε διεξοδικές διασαφηνίσεις επιμέρους θεμάτων, εκ των οποίων οι σημαντικότερες αφορούν τον φετιχιστικό χαρακτήρα του εμπορεύματος, την ανάπτυξη της διάκρισης μεταξύ παραγωγικής και μη παραγωγικής εργασίας, τη διεξοδική παρουσίαση της παραγωγικής τεχνικής, την αναδιατύπωση της θεωρίας για τον σχετικό υπερπληθυσμό και ορισμένες διατυπώσεις για τον κυκλικό χαρακτήρα της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης, οι οποίες βασίζονταν στο νέο, για την τότε περίοδο, φαινόμενο του σχηματισμού μονοπωλιακού κεφαλαίου. 

δ) οι σημειώσεις και οι Πρόλογοι του Friedrich Engels στις εκδόσεις του πρώτου τόμου που επιμελήθηκε ο ίδιος μετά το θάνατο του Marx.

ε) Όλα τα ξενόγλωσσα παραθέματα στην πρωτότυπη γλώσσα και γραφή τους.

Με τη νέα μετάφραση και το νέο υλικό – μεγάλο μέρος από το οποίο κυκλοφορεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα – ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης έχει στη διάθεσή του ένα ευρύ φάσμα προοπτικών που του επιτρέπουν μια σύνθετη προσέγγιση σ’ αυτό το θεμελιώδες μαρξικό έργο.

Η νέα έκδοση του έργου στα ελληνικά, συνοδεύεται από δωρεάν εκπαιδευτικό υλικό σε CD με εκατοντάδες ψηφιοποιημένεςφωτογραφίες που απαθανατίζουν τον ιστορικό ορίζοντα συγγραφής του Κεφαλαίου, με τίτλο «Τα είδωλα του Κεφαλαίου».

Στο έργο αυτό έχουν συνεργαστεί οι Θανάσης Γκιούρας, Θωμάς Νουτσόπουλος, Διονύσης Γράβαρης και Ηλίας Γεωργαντάς, οι οποίοι διδάσκουν Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, μαζί με την ομάδα των εκδόσεων 

Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας

Επιστημονική Επιμέλεια: Θανάσης Γκιούρας, Θωμάς Νουτσόπουλος σε συνεργασία με τον Διονύση Γράβαρη

Επιλογή και επιμέλεια εποπτικού υλικού: Ηλίας Γεωργαντάς

Γλωσσική Επιμέλεια: Βάσω Μπαχούρου

Υπεύθυνος έκδοσης: Βασίλης Γραμέλης

Σύμβουλος έκδοσης – Συντονιστής έκδοσης: Δημήτρης Γκόβας

ISBN 978-618-5156-13-8” –