Το τεράστιο επίτευγμα του Μίκη Θεοδωράκη (Χίος 29/7/1925 – Αθήνα 2/9/2021) ήταν η δημιουργία έργων λαϊκής μορφής σε στίχους κορυφαίων Ελλήνων ποιητών και στιχουργών, που ενώθηκαν με τους αγώνες τής εργατικής τάξης και νεολαίας στις αρχές τής δεκαετίας του 1960.

Ο Επιτάφιος (ηχογράφηση 1960, 1962), μελοποίηση του ομώνυμου ποιητικού έργου τού Γιάννη Ρίτσου (1958), έβαλε τα θεμέλια για την ποιοτική “έντεχνη – λαϊκή” ελληνική μουσική. Το 1961 ο Θεοδωράκης έγραψε τα τραγούδια για τη “νεορεαλιστική” ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη Συνοικία το όνειρο. 

Τα τραγούδια του Θεοδωράκη, ερμηνευμένα από τον Μπιθικώτση και τη Φαραντούρη, υπήρξαν και είναι όπλα των εργαζομένων και της νεολαίας σ’ όλες τις απεργίες, καταλήψεις, εξεγέρσεις και διαδηλώσεις. 

Τα εφηβικά χρόνια του Θεοδωράκη ποτίστηκαν από το δηλητήριο του εθνικισμού που επέβαλε η διχτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, όταν ο συνθέτης σπούδαζε μουσική στην Πάτρα. 

Η συγκρότηση του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ, μεταμόρφωσε τον Θεοδωράκη ο οποίος πολέμησε το Δεκέμβρη – Γενάρη 1944 στην Αθήνα, όπως και ο σπουδαίος συνθέτης Ιάννης Ξενάκης.

Το 1943-6 ο Θεοδωράκης σπούδασε στο Ωδείο Αθήνας αλλά στη συνέχεια φυλακίστηκε και εξορίστηκε στην Ικαρία και βασανίστηκε στη Μακρόνησο. 

Αναγκαστικά κατατάχτηκε στον Ελληνικό Στρατό και παρά την τεράστια πίεση κατάφερε να αποτελειώσε την Πρώτη Συμφωνία (1943-50) για την Αντίσταση και τον Εμφύλιο, που παρουσιάστηκε το 1952 από την Κρατική Ορχήστρα Αθήνας.

Στο δεύτερο μισό τής δεκαετίας του 1950 ο Θεοδωράκης σπούδασε μουσική στο Παρίσι και επέστρεψε στην Ελλάδα το 1960.

Ήταν η εποχή των εξεγέρσεων τής νεολαίας σ’ όλο τον κόσμο, και των αντι-αποικιακών επαναστάσεων σε Αφρική και Ασία. Στην Ευρώπη και στις ΕΠΑ μουσικοί τής νέας γενιάς παρουσίασαν αντικαθεστωτικά και προοδευτικά έργα σε μορφές λαϊκής-δημοτικής μουσικής. 

Η μουσική του Θεοδωράκη αποτελούσε μέρος αυτής τής διεθνούς τάσης που συμβάδισε με την εξεγερμένη νεολαία.  

Ο Θεοδωράκης δημιούργησε μεγάλα έργα στη δεκαετία του 1960 και παράλληλα ανάπτυξε την πολιτική του δράση ως πρόεδρος τής Νεολαίας Λαμπράκη. Την εποχή εκείνη το ΚΚΕ και τα αριστερά κόμματα είχαν κηρυχθεί παράνομα.

Ο Θεοδωράκης από νεαρός είχε επηρεαστεί βαθειά από την εκκλησιαστική μουσική. Ως ώριμος συνθέτης μελέτησε τις μορφές τής λαϊκής και δημοτικής μουσικής στον ελλαδικό χώρο καθώς και τη λεγόμενη “εθνική παράδοση”. Ο Θεοδωράκης συνεργάστηκε με τους μουσικούς της λαϊκής μουσικής και επέβαλε το μπουζούκι στη σύγχρονη έντεχνη προοδευτική μουσική. Κράτησε όμως επιφυλαχτική στάση προς το Ρεμπέτικο.

Η σύνθεση τής ελληνικής ποίησης του 20ού αιώνα με τους ήχους του μπουζουκιού και τους δρόμους τής λαϊκής μουσικής από τον Θεοδωράκη τον οδήγησε σε πολύ σημαντικά έργα.

Παρ’ ότι φυλακίστηκε και εξορίστηκε από τη στρατιωτική χούντα το 1967-70, ο Θεοδωράκης συνέχισε απτόητος τη δημιουργική του πορεία. Μετά την αποφυλάκιση του το 1970, συγκρότησε ορχήστρα λαϊκής μουσικής και έδωσε συναυλίες σ’ όλο τον κόσμο ενάντια στη χούντα.

Εκείνη την περίοδο ο Θεοδωράκης υποστήριξε την ανάγκη για ένα κοινό μέτωπο αστικών και αριστερών – κομμουνιστικών δυνάμεων ενάντια στη χούντα. Στις πρώτες εκλογές μετά την ανατροπή της χούντας, το Νοέμβρη 1974, ο Θεοδωράκης δήλωσε ότι η επιλογή τού ελληνικού λαού ήταν “Καραμανλής ή τανκς”. 

Η αντιδραστική αυτή στάση δεν ήταν μόνο απόρροια τής πολιτικής του ταξικής συνεργασίας, αλλά και τής δυνατής “ελληνικότητας”, μια εθνικιστική τάση, που εκφραζόταν στα έργα του.

Στη δεκαετία του 1980 ο Θεοδωράκης ψηφίστηκε βουλευτής του ΚΚΕ. Η προδοτική πολιτική του ΚΚΕ το 1989-90, όταν μπήκε σε κυβερνήσεις συνασπισμού με το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία, οδήγησαν τον Θεοδωράκη να υποστηρίξει τη Δεξιά και να διατελέσει βουλευτής και Υπουργός Επικρατείας στη θατσερική κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη 1990-92.  

Ο Θεοδωράκης παράμεινε οπαδός μιας φαντασιακής αντιδραστικής “ελληνικότητας” ανήμπορος να ξεφύγει από τις θέσεις ταξικού συμβιβασμού παρά τις εκάστοτε αγωνιστικές δηλώσεις του.

Η μουσική και τα τραγούδια του Θεοδωράκη από τη δεκαετία του 1960 δέθηκαν για πάντα με την πάλη της εργατικής τάξης, αγροτιάς και νεολαίας. Αποτελούν μια κολοσιαίας σημασίας καλλιτεχνική παρακαταθήκη για τη σύγχρονη μουσική δημιουργία που ατενίζει διεθνιστικά το μέλλον και την ανατροπή του καπιταλισμού ως ανάγκη και καθήκον. –