► Εικαστικές Τέχνες και Αντίσταση 1950 – 1974

Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων (πλατεία Αυδή, κτίρια Μεταξουργείου) έως τις 12 Μάρτη. Οργάνωση – παρουσίαση: Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (www.eete.gr)

Στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθήνας, το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ) παρουσιάζει την έκθεση «Εικαστικές Τέχνες και Αντίσταση 1950-1974» με συμμετοχή 151 καλλιτεχνών, οι οποίοι/ες γεννήθηκαν από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι το 1950. Η μεγάλη πλειοψηφία των έργων στην έκθεση είναι πίνακες ζωγραφικής αλλά υπάρχουν και αρκετά γλυπτά, χαραχτικά και αντιστασιακές αφίσες. Tην επιμέλεια και το σχεδιασμό της έκθεσης είχε Επιτροπή καλλιτεχνών του ΕΕΤΕ.

Το 2014 το ΕΕΤΕ διοργάνωσε στην Αθήνα και Πάτρα τις εκθέσεις «Εικαστικές τέχνες και Αντίσταση 1936 – 1949». [δες ανάρτηση Φλεβάρη 2014] Τώρα παρουσιάζει το “δεύτερο μέρος” στο θέμα Αντίσταση για την περίοδο 1950 – 1977.

Στην Ελλάδα η μεταπολεμική εποχή 1949-1967 χαραχτηρίζεται από τη φοβερή βία της κοινωνικής και πολιτικής καταπίεσης, με στρατόπεδα συγκέντρωσης και εκτελέσεις αριστερών και κομμουνιστών αγωνιστών. Αλλά και από την aντίσταση ενάντια στα καθεστώτα διχτατορικού κοινοβουλευτισμού υποτελή στις Ενωμένες Πολιτείες.

Αυτή η αντίσταση εξελίχτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 σε μια έκρηξη διαδηλώσεων και απεργιών κύρια της νέας γενιάς που δεν μπορούσε να αποδεχτεί μια ζωή καταπίεσης, φτώχειας, ανεργίας και μετανάστευσης.

Παράλληλα αναπτύχτηκε μια “πολιτιστική άνοιξη” με θεατρικά έργα κοινωνικής κριτικής, αντι-ακαδημαϊκών εικαστικών εκθέσεων, εκδόσεων ποιοτικών περιοδικών τέχνης αριστερής κατεύθυνσης και βέβαια την έκρηξη της “έντεχνης” λαϊκής μουσικής (Θεοδωράκης κ.α., “νέο κύμμα”), συνάμα με τις σημαντικές ταινίες του “νέου ελληνικού κινηματογράφου”.

Η χούντα του 1967-74 ανακήρυξε παράνομη την πολιτική και κοινωνική τέχνη αλλά αυτό δεν σταμάτησε τη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών. Στην πολιτιστική-πολιτική αντίσταση του 1967-74 ενσωματώθηκαν και φωνές διαμαρτυρίας ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στο Βιέτ-ναμ και στη στρατιωτική επέμβαση της σταλινικής γραφειοκρατίας στην Τσεχοσλοβακία. Τα πρώτα χρόνια της “Μεταπολίτευσης” ήταν μια μαζική έκφραση πολιτικής τέχνης σε διάφορες αποχρώσεις.

Για την έκθεση οι διοργανωτές κατάφεραν να εντοπίσουν και να μαζέψουν έργα από αρχεία καλλιτεχνών αλλά και από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, και να αποτολμήσουν μια ιστορική παρουσίαση που υπογραμμίζει τις διαφορετικές καλλιτεχνικές τάσεις, παρά να εστιάσουν μόνο στην ποιότητα γνωστών καλλιτεχνών.

Στην περίοδο 1950-1967 ξεχωρίζουν τα συγκλονιστικά έργα καλλιτεχνών που φυλακίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων. Παρουσιάζονται πίνακες, χαραχτικά και σχέδια του Τάσου, της Βάσως Κατράκη, του Βασίλη Αρμάου, της Βιργινίας Βασιλείου, του Βασίλη Βλασίδη, του Χρήστου Δαγκλή, του Ορέστη Κανέλλη, της Άννας Κινδύνη, του Ασαντούρ Μπαχαριάν, του Βάλια Σεμερτζίδη του Γιώργου Φαρσακίδη, του Δημήτρη Γιολδάση. Αυτοί οι κορυφαίοι καλλιτέχνες, ήδη σε ώριμη ηλικία στη δεκαετία του 1950, είχαν τρομερές εμπειρίες και τις απεικόνισαν με ένα ωμό ρεαλισμό και έτσι απέφυγαν το ρομαντισμό και την προπαγάνδα.

Οι νέοι καλλιτέχνες που παρουσιάστηκαν στη δεκαετία του 1950 και 1960 – αρκετοί απ’ αυτούς ζούσαν στο εξωτερικό – επηρεάστηκαν από τα καλλιτεχνικά ρεύματα της μεταπολεμικής καλλιτεχνικής μοντέρνας αφαίρεσης για να εκφράσουν με δυναμισμό την αντίσταση στην καταπίεση. Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα (1-2 από τον καθένα) των Δημοσθένη Κοκκινίδη, Κώστα Τσάρα, Γιάννη Ψυχοπαίδη, Δανιήλ, Βασίλη Χάρου, Δημοσθένη Σκουλάκη, Νίκου Σαχίνη, Χρύσας Ρωμανού, Κώστα Ξενάκη, Φανής Μιχαηλίδου, Μαρίας Κοκκίνου, Κωνσταντίνου Γιώτη, Νίκου Κεσανλή, Βλάση Κανιάρη κ.α., γλυπτά των Χρήστου Καπράλου, Μέμου Μακρή, Δημήτρη Καλαμάρα κ.α., καθώς και πίνακες για τον πόλεμο στο Βιέτ-ναμ του Γιώργου Σικελιώτη.

Δυστυχώς παρουσιάζονται μόνο δυο-τρεις φωτογραφίες των δραματικών αντιστασιακών παρουσιάσεων της Μαρίας Καραβέλα στο Παρίσι και στην Γκαλερί Χίλτον το 1971. Όμως στην έκθεση προβάλλεται βίντεο του σατυρικού μουσικού έργου – χάπενινγκ του συνθέτη Γιάννη Χρήστου από παράσταση του 1969 στην Αθήνα με πρωταγωνιστή τον Γρηγόρη Σεμιτέκολο. Οι οργανωτές έπρεπε να επιμείνουν στην παρουσίαση και άλλων τέτοιων έργων.

Η έκθεση περιλαμβάνει μια πολύ μικρή συλλογή από πολιτικές αφίσες (του Σάββα Τζανετάκη που ζούσε στη Σουηδία) και γελοιογραφίες του Μίνωα Αργυράκη και του Μποστ. Στην έκθεση υπάρχει και μια βιτρίνα με προκηρύξεις ενάντια στη στρατιωτική χούντα του 1967-74 (αλλά μόνο του ΚΚΕ και ΚΝΕ), μερικές φωτογραφίες και τεύχη της Επιθεώρησης Τέχνης.

Αξίζει να αναφερθούν ιδαίτερα το μεγάλο σχέδιο εργάτη με κομπρεσέρ του Βάλια Σεμερτζίδη (Κρασνοντάρ ν. Ρωσίας 1911-1983) και η μεταξοτυπία Ο σοβατζής του Διαμαντή Διαμαντόπουλου (Μαγνησία Μ. Ασίας 1914 – Αθήνα 1995).

Στον εργάτη του Σεμερτζίδη που τρυπά το έδαφος με το κομπρεσέρ, η μηχανή, το εργαλείο, έχει μετατραπεί νοηματικά σε όπλο που το χειρίζεται με συνειδητή οργή – αμίλητος, σχεδόν ανέκφραστος ο εργάτης, μια αντίδραση-αντίσταση του προσωπικού ως συλλογικού.

Στο Σοβατζή του Διαμαντόπουλου, έργο του 1950, ο εργάτης κοιτά ήρεμα τον τοίχο – το επίπεδο που στέκεται ο θεατής του πίνακα – και παίρνει το σοβά με το μυστρί. Η επόμενη κίνηση του θα είναι να πετάξει το σοβά με δύναμη και μαστοριά στον τοίχο. Η ηρεμία θα μεταμορφωθεί σε δυναμική δράση από τον μισόγυμνο σοβατζή αποφασισμένο να κάνει τη δουλειά του.

Είναι η δυναμική (διαλεχτκή) σύνδεση υποκειμένου και αντικειμένου σ’ αυτά τα δυο έργα που αποτελούν παραδείγματα μιας τέχνης που έχει κατατροπώσει τον αντιδραστικό “ρεαλισμό”.  

Μια έκθεση στην Ελλάδα με θέμα “Αντίσταση” μπορεί να παρουσιάσει σπουδαία τέχνη καθώς τα επαναστατικά κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα ενέπνευσαν εξαιρετικά ταλαντούχους καλλιτέχνες. Οι καλλιτέχνες των νεώτερων γενεών, όπως οι Κοκκινίδης, Ψυχοπαίδης κ.α., προσπάθησαν να ανανεώσουν τα εκφραστικά μέσα και αυτό ήταν ένα σημαντικό καθήκον. Το πρόβλημα παρουσιάζεται όταν οι καλλιτέχνες, κάτω από ασφυχτικές κοινωνικές ή ιδεολογικές πιέσεις, στέκονται σε κάποια απόσταση από τη δράση του απελευθερωτικού εργατικού και πολιτικού κινήματος. Χωρίς την κόκκινη γραμμή που αλληλοσυνδέει το αντιστασιακό κίνημα με την τέχνη, ο καλλιτέχνης πέφτει στον υποκειμενισμό και οι δημιουργίες του χάνουν την ένταση και πρωτοτυπία τους αφού δεν περιέχουν πια την κίνηση της αντικειμενικότητας. Αρκετοί καλλιτέχνες στράφηκαν στην αφαιρετική τέχνη, στην ποπ κ.α., γοητευμένοι από “σύγχρονες” μορφές που υποτίθεται θα έλυναν “αδιέξοδα” τής παραστατικής ζωγραφικής/γλυπτικής. Αλλά αυτά τα “αδιέξοδα” δεν ήταν καλλιτεχνικής φύσης, αλλά πολιτικής: προέρχονταν από τον αντιδραστικό “σοσιαλιστικό ρεαλισμό”. 

Αυτή η συζήτηση απουσιάζει από την έκθεση του ΕΕΤΕ παρά την τοποθέτηση της οργανωτικής επιτροπής υπέρ μιας ιστορικής αντιμετώπισης. Αλλά αυτό δεν φτάνει. Χρειάζεται και αξιολόγηση με μέτρα που πηγάζουν από την πορεία της τέχνης στην Ελλάδα και στον κόσμο στον 20ο αιώνα. Έτσι μπορεί να αποφευχθεί και η “ποικιλία” στην έκθεση που προβάλλεται ως μια δημοκρατική αντίληψη, αλλά κρύβει είτε μια παραμορφωμένη είτε μια ελλιπή αντίληψη για την τέχνη και την ιστορία της. –

Μέρες και ώρες επίσκεψης: Τρίτη – Σάββατο: 10:00 – 19:00
Κυριακή 10:00 – 16:00
Τρίτη και Σάββατο ανοιχτά έως τις 21:00. Δευτέρα κλειστά.