► 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΙΣΙΝΗΣ ΚΟΜΟΥΝΑΣ 18 ΜΑΡΤΗ 1871.

Αποσπάσματα από κείμενο του Φρίντριχ Ένγκελς, μετάφραση απ’ τ’ αγγλικά, που γράφτηκε στο Λονδίνο στην 20η επέτειο της Παρισινής Κομούνας (1891) ως εισαγωγή σε μια νέα έκδοση του βιβλίου τού Καρλ Μαρξ «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλία». (Το κείμενο του βιβλίου αποτελούσε την ομιλία του Καρλ Μαρξ στο Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς Ένωσης Εργατών – Πρώτη Διεθνής – στις 30 Μάη 1871, δυο μέρες μετά την ήττα της Κομούνας). 

 […]

Στη διάρκεια του [Γερμανο-Γαλικού] πολέμου [1870] οι εργάτες του Παρισιού περιορίστηκαν να απαιτούν τη δυναμική συνέχιση της πάλης. Τώρα όμως, που είχε γίνει ειρήνη με την παράδοση του Παρισιού, ο Αντόλφ Τιέρ, ο νέος επικεφαλής της κυβέρνησης, αναγκάστηκε να καταλάβει ότι η επικυριαρχία των τάξεων ιδιοχτησίας – των μεγάλων γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών – βρισκόταν σε συνεχή κίνδυνο όσο οι εργάτες του Παρισιού κρατούσαν όπλα στα χέρια τους. Η πρώτη του πράξη ήταν η απόπειρα αφοπλισμού τους. Στις 18 Μάρτη έστειλε δυνάμεις του ταχτικού στρατού με διαταγές να αρπάξουν τα πυροβόλα που ανήκαν στην Εθνοφρουρά, καθώς είχαν κατασκευαστεί στη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού [1870-71] και είχαν πληρωθεί με δημόσιο έρανο. Η απόπειρα απέτυχε.  Το Παρίσι ξεσηκώθηκε σαν ένας άνθρωπος στην υπεράσπιστη των κανονιών, και κηρύχτηκε πόλεμος ανάμεσα στο Παρίσι και τη γαλική κυβέρνηση που είχε εγκατασταθεί στις Βερσαλίες [Βερσάϊγ, πόλη 18 χλμ. από το Παρίσι].

[ΤΑ ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΥΝΑΣ]

Η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς, που είχε ασκήσει ως τότε την εξουσία, υπέβαλε την παραίτησή της στην Κομούνα, αφού πρώτα κατάργησε με διάταγμα τη σκανδαλώδη “Αστυνομία Ηθών” του Παρισιού. 

Στις 30, η Κομούνα κατάργησε τη στρατιωτική θητεία και τον ταχτικό στρατό, και ανακήρυξε την Εθνοφρουρά, στην οποία θα έπρεπε να γραφτούν όλοι οι ικανοί να κρατούν όπλα πολίτες, ως τη μόνη ένοπλη δύναμη. Κατάργησαν τα νοίκια των πολιτών για τα σπίτια τους από τον Οκτώβρη του 1870 ως τον Απρίλη [1871], αφού αφαίρεσαν τα ποσά που είχαν ήδη πληρωθεί, και τερμάτισαν κάθε πώληση ενεχύρων από το δημοτικό ενεχυροδανειστήριο. 

Την ίδια μέρα επικυρώθηκε η εκλογή ξένων σε αξιώματα της Κομούνας, καθώς «η σημαία της Κομούνας είναι η σημαία της Παγκόσμιας Δημοκρατίας». 

Την 1η Απρίλη αποφασίστηκε ότι ο μεγαλύτερος μισθός οποιουδήποτε υπαλλήλου της Κομούνας, και επίσης και των ίδιων των μελών της, δεν θα ξεπερνά τις 6.000 φράγκα. 

Την επόμενη μέρα εκδόθηκε το διάταγμα για το χωρισμό της Εκκλησίας από το Κράτος και η κατάργηση όλων των κρατικών επιχορηγήσεων για θρησκευτικούς σκοπούς, καθώς και η μετατροπή όλης της εκκλησιαστικής ιδιοχτησίας σε εθνική ιδιοκτησία. Ακολούθησε στις 8 Απρίλη, διάταγμα απαγόρευσης από τα σχολεία όλων των θρησκευτικών συμβόλων, εικόνων, δογμάτων και προσευχών – με μια λέξη «όλων όσων ανήκουν στη σφαίρα της ατομικής συνείδησης» – που εφαρμόστηκε βαθμιαία.

Στις 5 Απρίλη, απαντώντας στις καθημερινές εχτελέσεις στρατιωτών της Κομούνας που είχαν αιχμαλωτιστεί από τα στρατεύματα των Βερσαλιών, εκδόθηκε διάταγμα φυλάκισης ομήρων, που όμως ποτέ δεν εφαρμόστηκε πλήρως. 

Στις 6 η λαιμητόμος παρουσιάστηκε από το 137ο σύνταγμα της Εθνοφρουράς και κάηκε δημόσια μέσα σε μεγάλο λαϊκό πανηγύρι. 

Στις 12, η Κομούνα αποφάσισε να γκρεμίσει τη Στήλη της Νίκης στην πλατεία Βαντόμ, που είχε κατασκευαστεί από το μέταλο των κανονιών που είχε κυριεύσει ο Ναπολέοντας στον πόλεμο του 1809, ως σύμβολο σοβινισμού και προτροπή σε εθνικιστικό μίσος. Πραγματοποιήθηκε στις 16 Μάη. 

Στις 16 Απρίλη η Κομούνα διέταξε στατιστική απογραφή των εργοστασίων που είχαν κλείσει οι εργοστασιάρχες και την επεξεργασία σχεδίων για τη λειτουργία αυτών των εργοστασίων από τους εργάτες που εργάζονταν σ’ αυτά, οργανωμένων σε συνεργατικούς συνεταιρισμούς. Επίσης σχέδια για την οργάνωση αυτών των συνεταιρισμών σε μια μεγάλη Ένωση. 

Στις 20 η Κομούνα κατάργησε τη νυχτερινή εργασία των αρτεργατών, καθώς και τις κάρτες εργασίας των εργατών που από τη Δεύτερη Αυτοκρατορία τα διαχειρίζονταν ένα μονοπώλιο διορισμένων από την αστυνομία – πρώτης γραμμής εκμεταλλευτών. Η έκδοση αυτών των καρτών μεταβιβάστηκε στους δημάρχους των είκοσι διαμερισμάτων του Παρισιού. 

Στις 30 Απρίλη η Κομούνα διέταξε το κλείσιμο των ενεχυροδανειστηρίων, καθώς αποτελούσαν μια ιδιωτική εκμετάλλευση των εργατών, αντίθετη με το δικαίωμα των εργατών στα εργαλεία της δουλειάς τους και σε πιστώσεις. [λόγω φτώχειας εργάτες έβαζαν ενέχυρο τα εργαλεία τους]

Στις 5 Μάη αποφάσισε την κατεδάφιση του Παρεκκλησιού της Εξιλέωσης που είχε χτιστεί ως εξιλέωση για την εκτέλεση του Λουδοβίκου του 16ου.

Έτσι από τις 18 Μάρτη ο ταξικός χαρακτήρας του παρισινού κινήματος, που είχε απωθηθεί στο περιθώριο με τον πόλεμο ενάντια στους ξένους επιδρομείς, αναδύθηκε έντονα και με σαφήνεια.

Καθώς σχεδόν χωρίς εξαίρεση εργάτες, ή αναγνωρισμένοι αντιπρόσωποι των εργατών, ήταν τα μέλη τής Κομούνας, οι αποφάσεις τους είχαν αποφασιστικό προλεταριακό χαρακτήρα. Είτε ψήφιζαν μεταρρυθμίσεις, που η δημοκρατική μπουρζουαζία δεν τις είχε ψηφίσει από δειλία και μόνο, αλλά αποτελούσαν απαραίτητη βάση για την ελεύθερη δράση της εργατικής τάξης – όπως η εφαρμογή της αρχής ότι αναφορικά με το κράτος, η θρησκεία είναι καθαρά ιδιωτική υπόθεση – είτε έπαιρναν αποφάσεις άμεσα προς το συμφέρον της εργατικής τάξης που σε κάποιο βαθμό χτυπούσαν στα θεμέλια της προηγούμενης κοινωνικής τάξης. Αλλά σε μια πόλη σε πόλεμο, δεν ήταν δυνατό να γίνουν περισσότερα από την έναρξη υλοποίησης τέτοιων μέτρων. Και από τις αρχές του Μάη όλη τους την ενέργεια απαιτούσε η πάλη ενάντια στα όλο και πιο πολυάριθμα στρατεύματα που συγκέντρωνε η κυβέρνηση των Βερσαλιών.

Στις 7 Απρίλη, τα στρατεύματα των Βερσαλιών είχαν καταλάβει το πέρασμα του Σηκουάνα στο Νεϊγί, στο δυτικό μέτωπο του Παρισιού. Αλλά αναγάστηκαν να υποχωρήσουν με βαριές απώλειες σε επίθεση του στρατηγού Ουντ [μπλανκιστής σοσιαλιστής της Κομούνας] στο νότιο μέτωπο. Το Παρίσι βομβαρδιζόταν συνεχώς και μάλιστα από τους ίδιους ανθρώπους που είχαν στιγματίσει σαν ιεροσυλία το βομβαρδισμό της ίδιας πόλης από τους Πρώσους. 

Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι εκλιπαρούσαν τώρα την πρωσική κυβέρνηση να επιστρέψει γρήγορα τους Γάλους στρατιώτες που είχαν αιχματωλιστεί στο Σεντάν και το Μετς, ώστε ίσως ανακαταλάβουν το Παρίσι για λογαριασμό τους. Από τις αρχές του Μάη η βαθμιαία επιστροφή αυτών των στρατευμάτων έδωσε αποφασιστική υπεροχή στις δυνάμεις των Βερσαλιών. Αυτό φάνηκε ήδη στις 23 του Απρίλη, όταν ο Τιέρ διέκοψε τις διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή, που πρότεινε η Κομούνα, του αρχιεπισκόπου του Παρισιού και πολλών άλλων παπάδων που κρατιόνταν όμηροι στο Παρίσι, για μόνο ένα άντρα, τον Μπλανκί, που είχε εκλεγεί δυο φορές στην Κομούνα αλλά ήταν φυλακισμένος στο Κλερβό. 

[…]

Μόνο ύστερα από οχτώ μέρες αγώνα οι τελευταίοι υπερασπιστές της Κομούνας υπέκυψαν στα υψώματα της Μπελβίλ και του Μενιλμοντάν. Τότε η σφαγή των άοπλων ανδρών, γυναικών και παιδιών, που μάνιαζε όλη τη βδομάδα σε διαρκώς αυξανόμενη έκταση, έφτασε στο ζενίθ. Οι γεμιστές τουφεκιών δε σκότωναν πια αρκετά γρήγορα. Οι νικημένοι εργάτες πυροβολούνταν κατά εκατοντάδες με τα πολυβόλα. 

Ο “Τοίχος των Ομοσπονδιακών” στο νεκροταφείο του Περ-Λασέζ, όπου έγινε η τελευταία μαζική σφαγή, υπάρχει ακόμα σήμερα, βουβή μα εύγλωττη μαρτυρία για τη βαρβαρότητα που είναι ικανή να φτάσει η κυρίαρχη τάξη, μόλις η εργατική τάξη τολμήσει να απαιτήσει τα δικαιώματα της. Μετά άρχισαν μαζικές συλλήψεις. Όταν αποδείχτηκε ότι ήταν αδύνατο να τους σφάξουν όλους, άρχισαν τουφεκισμοί θυμάτων αυθαίρετα διαλεγμένων από τους αιχμαλώτους, και η μεταφορά των υπόλοιπων σε μεγάλα στρατόπεδα, όπου περίμεναν να δικαστούν από στρατοδικεία [Οι νεκροί της Κομούνας υπολογίζονται σε 20.000-30.000, οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν μετά τη νίκη της αντεπανάστασης, και χιλιάδες άλλοι κλείστηκαν στις φυλακές ή εξορίστηκαν]. 

Τα πρωσικά στρατεύματα που περικύκλωναν το βόρειο τμήμα του Παρισιού είχαν διαταγή να μην αφήσουν κανένα φυγάδα να περάσει. Αλλά συχνά οι αξιωματικοί έκαναν στραβά μάτια, όταν οι φαντάροι άκουγαν περισσότερο τα προστάγματα του ανθρωπισμού παρά τις διαταγές του στρατηγού τους. Ιδιαίτερη τιμή ανήκει στο σαξονικό σώμα στρατού, για την ανθρωπιστική τους συμπεριφορά που άφησε να περάσουν πολλοί εργάτες που ολοφάνερα είχαν πολεμήσει για την Κομούνα.

[ΠΙΕΡ ΖΟΖΕΦ ΠΡΟΥΝΤΟΝ – ΛΟΥΙ ΟΓΚΙΣΤ ΜΠΛΑΝΚΙ]

Τα μέλη της Κομούνας χωρίζονταν σε πλειοψηφία, τους μπλανκιστές που επικρατούσαν επίσης στην Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς, και σε μειοψηφία: τα μέλη της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών [Πρώτη Διεθνής 1864-1876], κύρια υποστηριχτές της σοσιαλιστικής σχολής του Προυντόν. Οι μπλανκιστές, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ήταν τότε σοσιαλιστές μόνο από επαναστατικό και προλεταριακό ένστικτο· λίγοι μόνο είχαν αποχτήσει μεγαλύτερη σαφήνεια των ουσιαστικών αρχών, μέσω του Βαγιάν, που γνώριζε το γερμανικό επιστημονικό σοσιαλισμό. 

Είναι λοιπόν κατανοητό ότι στον οικονομικό τομέα η Κομούνα παρέλειψε αρκετά που, όπως το βλέπουμε σήμερα, έπρεπε να κάνει. Το δυσκολότερο πράγμα να κατανοηθεί είναι ο ιερός θαυμασμός με τον οποίο στάθηκε έξω από τις πύλες της Τράπεζας της Γαλίας. Αυτό ήταν επίσης ένα σοβαρό πολιτικό λάθος. Η τράπεζα στα χέρια της Κομούνας – αυτό θα άξιζε περισσότερο από δέκα χιλιάδες ομήρους. Θα σήμαινε ότι όλη η γαλική μπουρζουαζία θα πίεζε την κυβέρνηση των Βερσαλιών υπέρ ειρήνης με την Κομούνα.

Αλλά αυτό που είναι πιο αξιοθαύμαστο, είναι τα πολλά σωστά πράγματα που έκανε η Κομούνα, αποτελούμενη από μπλανκιστές και προυντονιστές.

[…]

[ΚΡΑΤΟΣ]

Η Κομούνα αναγκάστηκε από την αρχή να αναγνωρίσει ότι η εργατική τάξη, όταν πάρει την εξουσία, δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί με την προηγούμενη κρατική μηχανή· ότι για να μη χάσει πάλι την κυριαρχία που μόλις έχει κατακτήσει, αυτή η εργατική τάξη πρέπει, από τη μια να εξαφανίσει όλη την προηγούμενη καταπιεστική μηχανή που είχε χρησιμοποιηθεί ενάντιον της, και από την άλλη να εξασφαλίσει τον εαυτό της απέναντι στους ίδιους τους εκπροσώπους και υπαλλήλους της, ορίζοντας ότι όλοι ανεξαίρετα μπορούν σε κάθε στιγμή να ανακληθούν. Ποιο ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμα του προηγούμενου κράτους; Η κοινωνία είχε δημιουργήσει τα όργανα της για τα κοινά συμφέροντα, αρχικά με τον απλό καταμερισμό της εργασίας. Τα όργανα όμως αυτά, που στην κορυφή τους ήταν η κρατική εξουσία, είχαν με τον καιρό, υπερετώντας τα δικά τους ειδικά συμφέροντα, μετατραπεί από υπηρέτες της κοινωνίας σε αφέντες της. 

 […]

Αυτό το τσάκισμα της προηγούμενης κρατικής εξουσίας και της αντικατάστασής της από ένα νέο και αληθινά δημοκρατικό Κράτος, περιγράφεται διεξοδικά στο τρίτο μέρος του Εμφυλίου Πολέμου [εννοεί το βιβλίο του Μαρξ]. Ήταν όμως αναγκαίο να εξετάσουμε εδώ σύντομα άλλη μια φορά ορισμένα χαρακτηριστικά του, γιατί ιδιαίτερα στη Γερμανία η δεισιδαιμονία για το Κράτος πέρασε από τη φιλοσοφία στην κοινή συνείδηση της μπουρζουαζίας και ακόμα και σε πολλούς εργάτες. Κατά τη φιλοσοφική άποψη [εννοεί τον Χέγκελ], το Κράτος είναι η “πραγμάτωση της ιδέας” ή, μεταφρασμένο σε φιλοσοφική γλώσσα, η Βασιλεία του Θεού πάνω στη Γη, το πεδίο όπου η αιώνια αλήθεια και δικαιοσύνη πραγματώνονται ή πρέπει να πραγματωθούν. Κι από δω απορρέει ένας δεισιδαιμονικός σεβασμός για το Κράτος και για κάθε τί που συνδέεται μ’ αυτό, που ριζώνει τόσο πιο εύκολα, όσο οι άνθρωποι από την παιδική ηλικία συνηθίζουν να φαντάζονται ότι όλες οι υποθέσεις και συμφέροντα κοινά για όλη την κοινωνία δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν και να ασφαλιστούν παρά όπως στο παρελθόν, δηλαδή μέσω του Κράτους και των καλοπληρωμένων αξιωματούχων του. Και οι άνθρωποι φαντάζονται ότι έχουν κάνει κιόλας ένα εξαιρετικά τολμηρό βήμα μπροστά όταν απελευθερώνονται από την πίστη στην κληρονομική μοναρχία και γίνονται υπερασπιστές της ρεπουμπλικανικής δημοκρατίας.

Στην πραγματικότητα όμως το Κράτος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μηχανή για την καταπίεση μιας τάξης από μια άλλη, και μάλιστα όχι λιγότερο στη ρεπουμπλικανική δημοκρατία απ’ ό,τι στη μοναρχία· και στην καλύτερη περίπτωση είναι ένα κακό που κληροδοτείται στο προλεταριάτο μετά τη νικηφόρα πάλη του για ταξική κυριαρχία, που τις χειρότερες πλευρές του, όπως το έκανε η Κομούνα, πρέπει να περικόψει όσο το δυνατό γρηγορότερα, ώσπου μια νέα γενιά, μεγαλωμένη μέσα σε νέες και ελεύθερες κοινωνικές συνθήκες, θα είναι σε θέση να πετάξει στα σκουπίδια όλα τα αχρείαστα βάρη του Κράτους.

Tελευταία, τον Σοσιαλ-δημοκράτη φιλισταίο τον έχει για μια ακόμη φορά πιάσει ένας ολοκληρωτικός τρόμος όταν ακούει τις λέξεις: Διχτατορία του Προλεταριάτου. Ωραία κύριοι, θέλετε να μάθετε πώς είναι αυτή διχτατορία; Κοιτάχτε την παρισινή Κομούνα. Αυτή ήταν η Διχτατορία του Προλεταριάτου. – 

ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ, 18 Μάρτη 1891

► Προσπέρ – Ολιβιέ ΛΙΣΑΓΚΑΡΕ, Ιστορία της Παρισινής Κομούνας, τόμοι Α +Β, μετ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 2005.